Herman Wijffels – "People and planet first!" 

Door Tom Tieman

De nieuwe toekomst is begonnen. Als het aan voormalig SER- en Rabobank-voorzitter Herman Wijffels ligt, zijn sociaal ondernemers de voorlopers van een geheel nieuwe economie. Een economie waarin bedrijven gaan betalen voor hun gebruik van 'commons': van gemeenschappelijke goederen als milieu en natuurlijke hulpbronnen. Alleen de gevestigde orde blijft nog achter.

Duurzaamheid begint bij burgers en ondernemers, de politiek blijft vaak achter. Herman Wijffels kan het weten. Zijn enorme CV spreekt boekdelen; voorzitter van de hoofddirectie van de Rabobank, lid van de Board van de Wereldbank te Washington, kabinetsformateur en voorzitter van de SER. Ook was hij van 2009 tot 2016 hoogleraar Duurzaamheid en Maatschappelijke Verandering aan de Universiteit van Utrecht. Een kleine zeven jaar waarin al een hoop is gebeurd, vertelt Wijffels. “Maar op te kleine schaal. Kijk, er is veel gepraat over duurzaamheid, iets dat daarvoor alleen in kleine kring gebeurde. Nu is er meer besef dat het niet langer zo kan. Maar in die zeven jaar hebben we er in ons praktische, dagelijks leven weinig van gemerkt.”

Wijffels vermijdt het liefst zoveel mogelijk het woord ‘duurzaamheid', liever heeft hij het over ‘houdbaarheid'. ‘Want het gaat om houdbaarheid van onze manier van leven op de lange termijn en het gaat zowel over het ecologische als het sociale aspect. Bovendien merk ik dat de term in het Nederlands voor velen nog gelijk staat aan ‘duur.'

Revolutie

Volgens Wijffels staan we aan de vooravond van een groene revolutie: een overgang van een tweehonderd jaar oud industrieel tijdperk dat nu plaats moet maken voor een circulaire economie. Want het huidige kapitalistische systeem loopt op zijn laatste benen. “Zowel in het publieke bewustzijn als in het bedrijfsleven is het besef ontstaan dat het anders moet. Grote multinationals als Philips, Unilever en DSM weten dat de energietransitie er gaat komen en zijn al bezig met hervorming van hun processen. Zelfs VNO-NCW heeft geaccepteerd dat het die kant op gaat. Alleen de politiek moet nog echt stappen zetten. CDA-leider Buma zei laatst nog dat er bij een tweede energieakkoord een opstand uit zal breken. Dan denk ik: de leiderschapsrol van de politiek is nog heel ver weg.”

“Zowel in het publieke bewustzijn als in het bedrijfsleven is het besef ontstaan dat het anders moet.”

Grote herstructurering nodig

“Er zijn bedrijven die serieus werk maken van de transitie, maar als je mij vraagt, gaat het snel genoeg? Dan zeg ik: nog lang niet.” Wat volgens Wijffels vooral snel moet gebeuren is om de lacunes in het huidige economische systeem aan te pakken. Aan het gebruik van gemeenschappelijke goederen, de ‘commons', wordt nog steeds geen waarde toegekend in de vorm van beprijzing. “Daar zijn we slordig mee omgesprongen”, zegt Wijffels. “Zaken als lucht- en waterkwaliteit zijn nog steeds gratis diensten waar bedrijven dankbaar gebruik van maken. Natuurlijk zijn er wel wat maatregelen genomen als bijvoorbeeld de CO2-emissies, maar het is niet genoeg. Dat is in het algemeen de tendens: er is bewustwording en vooruitgang maar de grote herstructurering, de ingrijpende transities van onze economie moeten nog komen.”

Verandering start nooit van bovenaf omdat de bestaande orde nooit op het idee zal komen om te hervormen, zegt Wijffels. De bestaande orde, instanties, overheden en bedrijven hebben belangen. “Die zullen niet op het idee komen dat het anders moet. Het begint met bewustwording van mensen en nieuwe technologische ontwikkelingen. Die twee vormen samen een nieuwe voorhoede van innovatieve en sociale ondernemers. Als er voldoende volume is gecreëerd, zal de gevestigde orde ook mee moeten. De rol van ondernemers in het nastreven van de transitie naar een ecologisch houdbare samenleving is cruciaal. Ik vind sociaal ondernemers hierin de voorlopers omdat ze in de basis de maatschappelijke resultaten centraal stelt. Wat we nu beleven is een revolutie die we op een evolutionaire manier proberen vorm te geven. De markt moet zo worden omgevormd dat er niet meer gratis kan worden vervuild. Bedrijven verplichten hun processen op een nette manier in te richten zodat ze daardoor een betere concurrentiepositie hebben. Maak de commons duurder en zet maatschappelijke resultaten voorop. ‘People and planet first', zeg ik altijd.”

“Verandering start nooit van bovenaf”

Het Rijnlands model, onze maatschappelijke ordening, is dan ook drastisch toe aan herziening, zegt Wijffels. Volgens het Rijnlandse model houdt de overheid zich actief bezig met milieu en sociale vraagstukken. “Het model ziet stakeholders als het sociale domein. Maar de aarde wordt daarin vergeten. Daarom moeten we toe naar een nieuwe versie waarin de commons expliciet genoemd worden en ook rechten krijgen. Dat is de beweging die we nu moeten maken.”

Herman Wijffels was een van de keynote-sprekers van de Social Impact Day Noord.

Overgenomen uit So/creatie, hét online magazine over sociaal ondernemerschap in Nederland.

Zie https://socreatie.nl